Đặc trưng riêng của gốm Sài Gòn

Dựa vào danh sách lò gốm và tiệm/chành bản đó gốm sứ ở Chợ Lớn - Sài Gòn từ những năm cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX được ghi chép trong các tài liệu mà theo Nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng trong công trình viết về Gốm Sài Gòn do NXB Văn Hoá Văn Nghệ ấn hành có đoạn viết:

“Lò nào thuộc dòng gốm nào (ngoại trừ các lò thuộc dòng gốm Quảng thái dứu đào - được gọi chung là gồm Cây Mai) và các tiệm/chành nào buôn bán sản phẩm gốm sứ nhập khẩu, tiệm/chành nào bán đồ gốm sứ nội hóa hoặc cả sản phẩm nhập khẩu lẫn sản phẩm nội hóa. Đây là một trở ngại khó vượt qua để có được những nhận định chính xác và như vậy, buộc chúng ta phải tiếp cận bằng cách liên kết các cứ liệu có được với các dữ liệu lịch sử để có những giả định liên quan đến đối tượng đang tìm hiểu: Gốm Sài Gòn.

 

 

Trước hết, các dữ liệu có được từ di tích lò Cây Keo/Hưng Lại, quận 8 cho chúng ta biết được cơ cấu sản phẩm (được cho rằng thuộc 3 giai đoạn) gồm:

Trong cơ cấu sản phẩm của lò Cây Keo/Hưng Lợi, chúng ta nhận ra các loại sản phẩm của các dòng gốm; đặc biệt, sản phẩm gốm của giai đoạn 3 là thuộc loại sản phẩm gốm “bạch dứu” của dòng gốm Tiều. Một số di vật khai quật được thuộc dòng gốm này trong giới sưu tập gốm Nam hiện có những mẫu đối chứng lành lặn. Tất cả những sản phẩm do đã chỉ ra chúng được sản xuất cùng niên đại, tức “khoảng nửa đầu thế kỷ XX" - theo kết quả nghiên cứu từ cuộc khai quật lò gốm Hưng Lợi do các nhà khảo cổ thuộc Bảo tàng lịch sử Việt Nam thành phố Hồ Chí Minh công bố.

 

Các sản phẩm bạch dứu thời khởi phát này về chất lượng, đặc biệt về mặt chất lượng thẩm mỹ con non yếu và chính vì đó đồ gốm này không được thế nhân đương thời đánh giá cao như đồ gốm công nghệ miếu vũ Cây Mai, thuộc dòng gốm Quảng “thái dứu đào”.

Nói cách khác gốm mỹ thuật Cây Mai với chất lượng trội bật đã lấn át các dòng gốm gia dụng khác nên đã thành danh và mãi về sau, sớm nhất là vào khoảng 1920-1930, dòng gốm bạch dứu này, nhờ những điều kiện lịch sử thuận lợi mới phát triển đạt được chất lượng đáng chú ý. Trước hết, tình hình kinh tế - xã hội ở Nam Kỳ kế từ đầu thế kỷ XX đến mấy thập niên sau đó, đã có những bước chuyển biến khác xưa: giới thương gia, điền chủ, công chức... hình thành một tầng lớp xã hội sung túc, có nhu cầu theo đòi lối sống phong lưu, mua sắm các loại hàng hóa thời thượng, sang trọng, theo đó, các loại đồ gia dụng gốm sứ có chất lượng ra đời đáp ứng nhu cầu của giới tiêu dùng. Đây là tiền đề để ngành sản xuất và buôn bán sản phẩm gốm sứ ở Chợ Lớn - Sài Gòn phát triển mạnh mẽ như những ghi chép trong các tài liệu thư tịch đã dẫn trên đây. Một điều kiện quan trọng khác là đội ngũ nghệ nhân gốm sứ mới được tăng bổ từ dòng người Hoa nhập cư mà cụ thể là những thợ gốm Phong Khê (Triều Châu, tỉnh Quảng Đông)”.

 

 

Huỳnh Ngọc Trảng - Lưu Kim Chung.(2020). Gốm Sài Gòn, Nxb Văn Hóa Văn Nghệ.