Loading...
Thứ Hai, 19/5/2025

Không gian gốm sứ trên những mái chùa

Đã bao giờ bạn ngước lên những lớp lớp mái ngói của các hội quán người Hoa tại Chợ Lớn và trầm trồ trước một thế giới huyền ảo được tạo nên bởi gốm? Tại Hội quán Tuệ Thành, đặc sắc nhất là hệ thống tiểu tượng chạy theo phần mái đã xuất hiện từ những năm 1908 do hai lò gốm nổi tiếng của người Hoa là Bửu Nguyên và Đồng Hòa thực hiện. Các lò gốm này đều thuộc khu vực Bến Lò Gốm (Chợ Lớn), là những lò chuyên sản xuất đồ gốm Sài Gòn khá nổi tiếng.
Gom2
 
Quần thể tiểu tượng gốm được bố trí thành mười dãy họa tiết chính ở gốm nóc và mái cùng bốn quần thể trang trí phụ ở hành lang bên trái và phải của hai cổng nhỏ vào miếu. Các quần thể này là tập hợp lắp ghép của những tấm gạch nhỏ được nung thành từng khối dài khoảng 60cm, có trọng lượng trung bình 90 kg. Dưới bàn tay điêu luyện của các nghệ nhân, những điển tích Trung Hoa hiện lên sống động như đôi rồng vờn mây tranh ngọc châu, Bát tiên vượt hải, hay Thiên Quan Tứ Phúc. Mỗi phù điêu là một bức tranh thu nhỏ, kể lại những câu chuyện quen thuộc mà người Hoa mang theo từ quê hương, như những kỷ vật tinh thần trên đất khách.
 
Dưới những phù điêu lớn là thế giới động vật linh thiêng: đàn nai thanh thoát đang gặm cỏ, cặp gà trống mái kiêu hãnh bên cành hoa mẫu đơn, cá chép vượt vũ môn hóa rồng, và sư tử oai phong trấn giữ cửa thiêng. Mỗi hình tượng động vật đồng thời cũng gắn với những ước mong cát tường, bình an, chở theo ước vọng bình an và thịnh vượng của cộng đồng người Hoa.
Đa số những bức tượng gốm trên mái ngói ấy là gốm Cây Mai – một dòng gốm đặc sắc của Sài Gòn xưa. Sinh ra từ xóm Lò Gốm cổ kính, nơi mà theo lời phú cổ: "Lạ lùng xóm Lò Gốm, Chân vò vò Bàn cổ xoay trời", gốm Cây Mai mang trong mình hơi thở của phương Nam rực rỡ. Những lò gốm Cây Mai như những đóa hoa nghệ thuật âm thầm nở rộ từ trước thế kỷ XIX. Màu men trên các tượng và quần thể tiểu tượng được thể hiện khá công phu và tỉ mỉ với bảng màu phong phú như: xanh lưu ly, xanh lam, trắng, vàng, nâu, đen... trong đó người nghệ nhân chỉ sử dụng duy nhất màu xanh lưu ly và xanh lam làm nền – đây là màu men chủ đạo và đặc trưng của dòng gốm Cây Mai tại Sài Gòn.
 
Điểm đặc biệt trong kỹ thuật là sự tô màu chồng lên màu nền, tạo nên cảm giác biến chuyển của đa dạng sắc màu. Các tượng được tạo hình với tỷ lệ chuẩn xác về hình thể học cũng như nhân chủng học, thể hiện đầy đủ khả năng tả thực của nghệ nhân. Dù nhiều tượng là thế song mỗi tượng một vẻ, không tượng nào giống y hệt tượng nào từ nét mặt, trang phục, động tác của mỗi nhân vật đều có sự khác biệt.
 
Ngày nay, dù những lò gốm tại khu vực Chợ Lớn như gốm Cây Mai đã lặng lẽ khép lại theo dòng thời gian, nhưng di sản mà họ để lại vẫn sống mãi âm thầm mà bền bỉ trên những mái hiên, nóc nhà, trong không gian trang nghiêm của các hội quán. Và thông qua những tạo hình đặc sắc ấy, ta như thấy được tâm thức, khát vọng và mơ ước của con người về một cuộc sống thịnh vượng, thái bình tại nơi mảnh đất mà họ chọn làm nhà.
 
Tài liệu tham khảo:
Lương, Đ., & Ngọc Ánh. (2021). Kiến trúc Hội quán người Hoa ở Chợ Lớn.
Phong, N. T. (2023). Tượng và quần thể tiểu tượng gốm của người Hoa ở Sài Gòn: Trường hợp miếu Thiên Hậu - Hội quán Tuệ Thành (TP Hồ Chí Minh)

Tin liên quan

Xóm Lò Gốm Sài Gòn xưa

Kể từ mùa xuân Mậu Dần 1698 khi Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh được Chúa Nguyễn Phúc Chu cử vào nam kinh lược, “ lấy đất Nông Nại làm phủ Gia Định, lập xứ Đồng Nai làm huyện Phước Long, dựng dinh Trấn Biên, lập xứ Sài Gòn…” đến nay đã hơn 300 năm. Ba trăm năm với bao biến cố thăng trầm, dấu tích của Sài Gòn xưa đã dần nhạt phai dưới lớp bụi thời gian. “Vật đổi sao dời”, đây đó còn lưu lại một vài ngôi đình, chùa miếu, lăng mộ … đã qua sửa chữa tu bổ nhiều lần dù có làm mất dần nét cổ kính nhưng phần nào còn thể hiện sự lưu tâm gìn giữ. Lần theo sử sách và một vài dấu tích, chúng tôi đi tìm lại một “Sài Gòn Xưa” lâu nay chưa được nhiều người biết đến. Đó là một làng nghề nổi tiếng đã từng góp phần cho sự phát triển của vùng đất này: Xóm Lò gốm.
Xem chi tiết

9X mong mang nắng về làng gốm Lái Thiêu xưa

Nhóm thợ vẽ của Nắng chủ yếu là các bạn gen Z cùng chung đam mê về văn hóa truyền thống và muốn phục dựng những giá trị cũ với hình thức sáng tạo hơn.
Xem chi tiết

"Vương quốc đỏ"

Nằm giữa hai con sông Tiền và sông Hậu, Vĩnh Long từ hàng nghìn năm qua đã được bồi đắp bởi lớp phù sa màu mỡ, đỏ ối đến từ dòng sông mẹ Mekong. Những lớp phù sa ấy không chỉ nuôi dưỡng cây trái trĩu cành mà còn ban tặng cho người Vĩnh Long cái “mỏ vàng” là đất sét đỏ – nguyên liệu chính để làm nên các sản phẩm gạch ngói và gốm. Ấy cũng là lý do vì sao người ta thường gọi Vĩnh Long là “Vương quốc đỏ”.
Xem chi tiết

Gốm đỏ Vĩnh Long - vẻ đẹp bình dị được tạo tác bởi đôi bàn tay tài hoa

Nói đến gốm sứ Nam Bộ, người ta đã quá quen với các sản phẩm gốm sứ được tráng men bóng loáng và điểm tô họa tiết tinh tế của hai tỉnh Bình Dương và Đồng Nai; song những năm gần đây, với những nỗ lực của bà con tỉnh Vĩnh Long, người ta đã dần quen mặt hơn với cái tên “gốm đỏ Vĩnh Long”.
Xem chi tiết