Không gian gốm sứ trên những mái chùa

 

Quần thể tiểu tượng gốm được bố trí thành mười dãy họa tiết chính ở gốm nóc và mái cùng bốn quần thể trang trí phụ ở hành lang bên trái và phải của hai cổng nhỏ vào miếu. Các quần thể này là tập hợp lắp ghép của những tấm gạch nhỏ được nung thành từng khối dài khoảng 60cm, có trọng lượng trung bình 90 kg. Dưới bàn tay điêu luyện của các nghệ nhân, những điển tích Trung Hoa hiện lên sống động như đôi rồng vờn mây tranh ngọc châu, Bát tiên vượt hải, hay Thiên Quan Tứ Phúc. Mỗi phù điêu là một bức tranh thu nhỏ, kể lại những câu chuyện quen thuộc mà người Hoa mang theo từ quê hương, như những kỷ vật tinh thần trên đất khách.

 

Dưới những phù điêu lớn là thế giới động vật linh thiêng: đàn nai thanh thoát đang gặm cỏ, cặp gà trống mái kiêu hãnh bên cành hoa mẫu đơn, cá chép vượt vũ môn hóa rồng, và sư tử oai phong trấn giữ cửa thiêng. Mỗi hình tượng động vật đồng thời cũng gắn với những ước mong cát tường, bình an, chở theo ước vọng bình an và thịnh vượng của cộng đồng người Hoa.

Đa số những bức tượng gốm trên mái ngói ấy là gốm Cây Mai – một dòng gốm đặc sắc của Sài Gòn xưa. Sinh ra từ xóm Lò Gốm cổ kính, nơi mà theo lời phú cổ: "Lạ lùng xóm Lò Gốm, Chân vò vò Bàn cổ xoay trời", gốm Cây Mai mang trong mình hơi thở của phương Nam rực rỡ. Những lò gốm Cây Mai như những đóa hoa nghệ thuật âm thầm nở rộ từ trước thế kỷ XIX. Màu men trên các tượng và quần thể tiểu tượng được thể hiện khá công phu và tỉ mỉ với bảng màu phong phú như: xanh lưu ly, xanh lam, trắng, vàng, nâu, đen... trong đó người nghệ nhân chỉ sử dụng duy nhất màu xanh lưu ly và xanh lam làm nền – đây là màu men chủ đạo và đặc trưng của dòng gốm Cây Mai tại Sài Gòn.

 

Điểm đặc biệt trong kỹ thuật là sự tô màu chồng lên màu nền, tạo nên cảm giác biến chuyển của đa dạng sắc màu. Các tượng được tạo hình với tỷ lệ chuẩn xác về hình thể học cũng như nhân chủng học, thể hiện đầy đủ khả năng tả thực của nghệ nhân. Dù nhiều tượng là thế song mỗi tượng một vẻ, không tượng nào giống y hệt tượng nào từ nét mặt, trang phục, động tác của mỗi nhân vật đều có sự khác biệt.

 

Ngày nay, dù những lò gốm tại khu vực Chợ Lớn như gốm Cây Mai đã lặng lẽ khép lại theo dòng thời gian, nhưng di sản mà họ để lại vẫn sống mãi âm thầm mà bền bỉ trên những mái hiên, nóc nhà, trong không gian trang nghiêm của các hội quán. Và thông qua những tạo hình đặc sắc ấy, ta như thấy được tâm thức, khát vọng và mơ ước của con người về một cuộc sống thịnh vượng, thái bình tại nơi mảnh đất mà họ chọn làm nhà.

 

Lương, Đ., & Ngọc Ánh. (2021). Kiến trúc Hội quán người Hoa ở Chợ Lớn.

Phong, N. T. (2023). Tượng và quần thể tiểu tượng gốm của người Hoa ở Sài Gòn: Trường hợp miếu Thiên Hậu - Hội quán Tuệ Thành (TP Hồ Chí Minh)