Loading...
Chủ Nhật, 04/5/2025

Nguồn gốc ra đời của dòng gốm Sài Gòn

Theo các tài liệu ghi chép lại, gốm Sài Gòn ra đời và phát triển từ đầu thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX gắn liền với dòng chảy lịch sử mở cõi về phương Nam của dân tộc Việt Nam.
Khi những nhóm cư dân từ miền Bắc và miền Trung di cư vào Nam, họ đã mang theo nhiều nghề thủ công truyền thống, trong đó có nghề làm gốm. Ban đầu, các sản phẩm gốm chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt thường ngày như nồi, bình, bát, đĩa. Những lò gốm đầu tiên xuất hiện tại vùng đất mới, đặc biệt là ở khu vực Chợ Lớn – nơi cộng đồng người Hoa sinh sống và phát triển.
Tư liệu xưa nhất có nhắc đến lò gốm ở xứ Sài Gòn (nay là vùng Chợ Lớn) là sách Gia Định Thành Thông Chí của Trịnh Hoài Đức. Sách này cho biết “Sông Mã Trường” (tên khác Rạch Ngựa): Nguyên xưa từ của sông Cát ra phía Bắc cho đến Lò Gốm thì có một đường nước đọng móng trâu, ghe thuyền không đi lại được thuyền bè lui tới đủ loại đậu đúc. Mùa thu năm Nhâm Thìn (1772) Đốc chiến Đàm Âm Hầu… có đào con kênh thẳng như ruột ngựa nên mới đặt tên ấy…” (Trịnh Hoài Đức 1972:42).
3525-Gốm Sài Gòn
Hai chữ "lò gốm" của Sài Gòn còn được tìm thấy trong bài cổ Gia Định Phong Cảnh Vịnh thời xưa vào cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX.
“Lạ lùng xóm Lò gốm,
Chân vò vò bàn cổ xây trời”.
(Gia Định Phong Cảnh Vịnh 1997:23)
Khoảng cuối TK XVIII tại đây đã có 62 ty thợ do nhà nước quản lý và hàng trăm phường thợ trong dân gian. Nhiều ngành nghề tập trung trong các khu vực nhất định để rồi xuất hiện những địa danh như Xóm Chiếu, xóm Cốm, xóm Lò Rèn, xóm Dầu, xóm Chỉ, xóm Vôi, xóm Bột… riêng xóm Lò Gốm vẫn còn để lại một số địa danh như đường Lò Gốm - đường Lò Siêu - đường Xóm đất – bến Lò gốm – rạch Lò gốm – kênh Lò gốm – khu lò lu… thuộc khu vực quận 6, 8, 11 ngày nay. Sản phẩm gốm không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt mà còn góp mặt trong các công trình tín ngưỡng, tôn giáo như đình, miếu, chùa. Những làng nghề truyền thống này gắn liền với các ngôi đình cổ như đình Hòa Lục, đình Phú Định, đình Long Quới và đình Phú Lâm, tạo nên một trung tâm sản xuất gốm lớn của Nam Bộ.
 
Qua hơn hai thế kỷ, gốm Sài Gòn không chỉ phục vụ đời sống vật chất mà còn lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc. Những sản phẩm gốm còn sót lại ngày nay là chứng tích sống động cho sự giao thoa văn hóa, cho sức sống bền bỉ và tinh thần sáng tạo không ngừng của con người vùng đất Sài Gòn – Gia Định trong suốt tiến trình hình thành và phát triển.
 
Tài liệu tham khảo:
Đặng Văn Thắng. (1998). Gốm Sài Gòn – Góp phần Tìm hiểu Lịch sử – Văn hóa 300 năm Sài Gòn – TP..HCM. Nhà Xuất Bản Trẻ.
Trịnh Hoài Đức. (1972). Gia Định thành thông chí, dịch giả Tu Trai Nguyễn Tạo. Nhà văn hóa phủ Quốc Vụ Khanh đặc trách văn hóa, Sài Gòn.
TS.Nguyễn Thị Hậu. (2018). Xóm Lò Gốm Sài Gòn xưa. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.
TS. Nguyễn Thị Hậu. (2019). Xóm Lò Gốm Sài Gòn xưa. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.

Tin liên quan

Xóm Lò Gốm Sài Gòn xưa

Kể từ mùa xuân Mậu Dần 1698 khi Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh được Chúa Nguyễn Phúc Chu cử vào nam kinh lược, “ lấy đất Nông Nại làm phủ Gia Định, lập xứ Đồng Nai làm huyện Phước Long, dựng dinh Trấn Biên, lập xứ Sài Gòn…” đến nay đã hơn 300 năm. Ba trăm năm với bao biến cố thăng trầm, dấu tích của Sài Gòn xưa đã dần nhạt phai dưới lớp bụi thời gian. “Vật đổi sao dời”, đây đó còn lưu lại một vài ngôi đình, chùa miếu, lăng mộ … đã qua sửa chữa tu bổ nhiều lần dù có làm mất dần nét cổ kính nhưng phần nào còn thể hiện sự lưu tâm gìn giữ. Lần theo sử sách và một vài dấu tích, chúng tôi đi tìm lại một “Sài Gòn Xưa” lâu nay chưa được nhiều người biết đến. Đó là một làng nghề nổi tiếng đã từng góp phần cho sự phát triển của vùng đất này: Xóm Lò gốm.
Xem chi tiết

9X mong mang nắng về làng gốm Lái Thiêu xưa

Nhóm thợ vẽ của Nắng chủ yếu là các bạn gen Z cùng chung đam mê về văn hóa truyền thống và muốn phục dựng những giá trị cũ với hình thức sáng tạo hơn.
Xem chi tiết

"Vương quốc đỏ"

Nằm giữa hai con sông Tiền và sông Hậu, Vĩnh Long từ hàng nghìn năm qua đã được bồi đắp bởi lớp phù sa màu mỡ, đỏ ối đến từ dòng sông mẹ Mekong. Những lớp phù sa ấy không chỉ nuôi dưỡng cây trái trĩu cành mà còn ban tặng cho người Vĩnh Long cái “mỏ vàng” là đất sét đỏ – nguyên liệu chính để làm nên các sản phẩm gạch ngói và gốm. Ấy cũng là lý do vì sao người ta thường gọi Vĩnh Long là “Vương quốc đỏ”.
Xem chi tiết

Gốm đỏ Vĩnh Long - vẻ đẹp bình dị được tạo tác bởi đôi bàn tay tài hoa

Nói đến gốm sứ Nam Bộ, người ta đã quá quen với các sản phẩm gốm sứ được tráng men bóng loáng và điểm tô họa tiết tinh tế của hai tỉnh Bình Dương và Đồng Nai; song những năm gần đây, với những nỗ lực của bà con tỉnh Vĩnh Long, người ta đã dần quen mặt hơn với cái tên “gốm đỏ Vĩnh Long”.
Xem chi tiết