Nguồn gốc ra đời của dòng gốm Sài Gòn

Khi những nhóm cư dân từ miền Bắc và miền Trung di cư vào Nam, họ đã mang theo nhiều nghề thủ công truyền thống, trong đó có nghề làm gốm. Ban đầu, các sản phẩm gốm chủ yếu phục vụ nhu cầu sinh hoạt thường ngày như nồi, bình, bát, đĩa. Những lò gốm đầu tiên xuất hiện tại vùng đất mới, đặc biệt là ở khu vực Chợ Lớn – nơi cộng đồng người Hoa sinh sống và phát triển.

Tư liệu xưa nhất có nhắc đến lò gốm ở xứ Sài Gòn (nay là vùng Chợ Lớn) là sách Gia Định Thành Thông Chí của Trịnh Hoài Đức. Sách này cho biết “Sông Mã Trường” (tên khác Rạch Ngựa): Nguyên xưa từ của sông Cát ra phía Bắc cho đến Lò Gốm thì có một đường nước đọng móng trâu, ghe thuyền không đi lại được thuyền bè lui tới đủ loại đậu đúc. Mùa thu năm Nhâm Thìn (1772) Đốc chiến Đàm Âm Hầu… có đào con kênh thẳng như ruột ngựa nên mới đặt tên ấy…” (Trịnh Hoài Đức 1972:42).

Hai chữ "lò gốm" của Sài Gòn còn được tìm thấy trong bài cổ Gia Định Phong Cảnh Vịnh thời xưa vào cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX.

Khoảng cuối TK XVIII tại đây đã có 62 ty thợ do nhà nước quản lý và hàng trăm phường thợ trong dân gian. Nhiều ngành nghề tập trung trong các khu vực nhất định để rồi xuất hiện những địa danh như Xóm Chiếu, xóm Cốm, xóm Lò Rèn, xóm Dầu, xóm Chỉ, xóm Vôi, xóm Bột… riêng xóm Lò Gốm vẫn còn để lại một số địa danh như đường Lò Gốm - đường Lò Siêu - đường Xóm đất – bến Lò gốm – rạch Lò gốm – kênh Lò gốm – khu lò lu… thuộc khu vực quận 6, 8, 11 ngày nay. Sản phẩm gốm không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt mà còn góp mặt trong các công trình tín ngưỡng, tôn giáo như đình, miếu, chùa. Những làng nghề truyền thống này gắn liền với các ngôi đình cổ như đình Hòa Lục, đình Phú Định, đình Long Quới và đình Phú Lâm, tạo nên một trung tâm sản xuất gốm lớn của Nam Bộ.

 

Qua hơn hai thế kỷ, gốm Sài Gòn không chỉ phục vụ đời sống vật chất mà còn lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử sâu sắc. Những sản phẩm gốm còn sót lại ngày nay là chứng tích sống động cho sự giao thoa văn hóa, cho sức sống bền bỉ và tinh thần sáng tạo không ngừng của con người vùng đất Sài Gòn – Gia Định trong suốt tiến trình hình thành và phát triển.

 

Đặng Văn Thắng. (1998). Gốm Sài Gòn – Góp phần Tìm hiểu Lịch sử – Văn hóa 300 năm Sài Gòn – TP..HCM. Nhà Xuất Bản Trẻ.

Trịnh Hoài Đức. (1972). Gia Định thành thông chí, dịch giả Tu Trai Nguyễn Tạo. Nhà văn hóa phủ Quốc Vụ Khanh đặc trách văn hóa, Sài Gòn.

TS.Nguyễn Thị Hậu. (2018). Xóm Lò Gốm Sài Gòn xưa. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.

TS. Nguyễn Thị Hậu. (2019). Xóm Lò Gốm Sài Gòn xưa. Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.