Giải mật những địa danh Châu Thành

Cách đặt tên như này xuất phát từ một hiện tượng rất là lý thú của văn hóa Nam Bộ, ấy chính là hiện tượng “Châu Thành hóa”. Hai từ “Châu thành”có khởi nguồn là một từ Hán Việt, xuất hiện khá sớm trong một số từ điển tiếng Việt như Việt Nam từ điển (1931), Hán Việt từ điển (1932). “Châu Thành” là một danh từ chung chỉ lỵ sở hay thủ phủ của tỉnh, mang ý nghĩa là chốn phố xá đông đúc, văn minh và được ghi nhận trong nhiều câu ca dao Nam Bộ:

“Đất Châu thành nam thanh nữ tú
Trong vườn thú đủ các thứ chim.
Đất Châu thành anh ở
Xứ Cần Thơ nọ em về
Nước ròng bỏ bãi bày gành
Bậu đem duyên đi bán, đất Châu thành đều hay”.

Đến nửa cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX, “Châu thành” từ danh từ chung bắt đầu thành danh từ riêng để chỉ đô thị lỵ sở hoặc các vùng nông thôn ngoại vi của chúng. Bắt đầu từ năm 1912, tên gọi “Châu Thành” chính thức được dùng cho nhiều đơn vị hành chính cấp quận của các tỉnh Nam Kỳ: Mỹ Tho (1912), Cần Thơ (1913), Sa Đéc (1916), Sóc Trăng (1916), Vĩnh Long (1917), Long Xuyên (1917), Trà Vinh (1917), Châu Đốc (1919), Rạch Giá (1920), Tân An (1922), Hà Tiên (1924), Thủ Dầu Một (1926), Bến Tre (1927), Biên Hòa (1928), Tây Ninh (1942), Bà Rịa (1943), Tân Bình (1944), Gò Công (1955), tỉnh Cửu Long có hai huyện Châu Thành Đông và Châu Thành Tây (sau 1975), Minh Hải (sau 1975).

Mặc dù hiện tượng “Châu Thành hóa” rất phổ biến ở Nam Bộ, đặc biệt là Tây Nam Bộ, thế nhưng lại khó có thể tìm thấy ở những vùng khác như Bắc Bộ hay Bắc Trung Bộ. Nghe thiệt là lạ luôn ha bà con! Hiện nay tại Tây Nam Bộ, những địa danh mang tên “Châu Thành” vẫn còn tồn tại ở rất nhiều nơi. Xét về huyện thì có chín huyện mang tên “Châu Thành” ở tám tỉnh, bao gồm Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Hậu Giang (tại đây có hai huyện Châu Thành và Châu Thành A), Kiên Giang, An Giang, Đồng Tháp. Xét về thị trấn thì có hai thị trấn ở hai tỉnh là Bến Tre và Trà Vinh. Ở vùng Đông Nam Bộ, tên gọi “Châu Thành” cũng có, nhưng hông phổ biến như ở Tây Nam Bộ khi ngày nay duy nhất chỉ còn ở tỉnh Tây Ninh là có huyện Châu Thành và thị trấn Châu Thành.