Sa Đéc - Dấu ấn lịch sử ba trăm năm

Theo một bài nghiên cứu của Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Đầu đăng trên tạp chí Xưa và Nay vào tháng 10/1997, tác giả cho rằng: Địa danh Sa Đéc là một huyền thoại, bởi theo Trương Vĩnh Ký địa danh Sa Đéc có nguồn gốc từ hai tiếng Phsar-Dek của người Khmer mà ra, có nghĩa là “Chợ sắt”.

Theo tác giả, ít nhất từ cuối TK XVI đến đầu TK XVII đã có lưu dân người Việt theo chân chúa Nguyễn đến khẩn hoang, lập ấp. Như vậy Chợ sắt Sa Đéc phải là nơi dừng chân, nghỉ ngơi.

Đến năm 1698, khi Lễ thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh kinh lý vào Nam thì lưu dân ở đây đã lên đến trên 4 vạn hộ.

Vào những năm 1732 khi châu Định Viễn và dinh Long Hồ được đặt ra và thuộc phủ Gia Định thì Sa Đéc là một phần thuộc Châu Định Viễn. Đến năm 1757, khi cắt một phần châu Định Viễn để lập đạo Châu Đốc thì Sa Đéc lại thuộc về đạo Châu Đốc.

Sau sự kiện Tổng Trấn Gia Định thành Lê Văn Duyệt qua đời vào năm 1832, vua Minh Mạng chia từ 5 trấn thành 6 tỉnh: Gia Định, Định Tường, Biên Hòa, Vĩnh Long, An Giang và Hà Tiên. Thì khi đó chợ sắt Sa Đéc thuộc tỉnh An Giang.

Vào năm 1867, khi Pháp chiếm nốt 3 tỉnh miền Tây Nam Kỳ, ngay lúc này Pháp hủy bỏ hệ thống hành chính ở Nam Kỳ Lục Tỉnh và chia ra thành nhiều địa hạt và khu vực tham biện. Trong đó,tỉnh An Giang chia làm ba địa hạt là Châu Đốc, Sa Đéc và Ba Xuyên.

Từ năm 1889, theo nghị định 20-12-1889 bãi bỏ danh xưng địa hạt và thống nhất gọi bằng tỉnh. Lúc này tỉnh Sa Đéc ra đời với 3 quận (Châu Thành, Cao Lãnh và Lai Vung), 10 tổng và 70 xã.

Mãi cho đến giai đoạn 1955-1975 dưới thời chính quyền Sài Gòn tỉnh Sa Đéc cắt một phần đất ở tả ngạn sông Tiền lập ra tỉnh Kiến Phong mới. Sau ngày thống nhất, tỉnh Sa Đéc đã sát nhập với tỉnh Kiến Phong để trở thành tỉnh Đồng Tháp như ngày nay với 3 thành phố (Sa Đéc, Cao Lãnh, Hồng Ngự) và 9 huyện.

Mặc dù Sa Đéc có thay đổi ra sao nhưng vẫn luôn phát triển hài hòa với cả vùng, cả tỉnh và cả nước. Đúng như cư dân địa phương vẫn ngâm nga:

“Tục kêu Sa Đéc thành danh
Bổn cảnh vườn ruộng tươi xanh đầy đường”

Rồi, rồi, giờ để hiểu thêm về đặc trưng văn hóa của xứ sở “vườn ruộng tươi xanh” này, Thư viện mời bà con ngồi xuống uống miếng trà, ăn cái bánh, cùng đón xem chuyên mục “Đó đây Nam Bộ” với các tập tại Sa Đéc trên fanpage và website Thư viện số Nguyễn An Ninh nhen!

Tài liệu tham khảo: “300 năm Sa Đéc” - tác giả Nguyễn Đình Đầu đăng trên tạp chí Xưa và Nay tháng 10/1997