Vũng Tàu qua từng thời kỳ lịch sử

Từ đầu thế kỷ 16, vùng đất mà nay là Vũng Tàu đã được nhiều nhà du hành châu Âu để chân tới trên con đường tìm kiếm thị trường cũng như khai thác các nguồn hàng mới ở châu Á. Từ năm 1516, những thương nhân Bồ Đào Nha đã thăm dò vùng biển này. Các chuyến hải trình từ Ấn Độ sang Trung Quốc đều phải qua Côn Đảo và đây là điểm định vị để vào Chân Lạp, Champa, Đại Việt. Vũng Tàu lúc ấy được biết đến với cái tên Oporto Cinco Chagas Verdareiras với ý nghĩa là "vịnh nằm giữa những núi Cinco Chagas". Nơi đây có thể cung cấp nước ngọt, củi đốt và cả gỗ tốt để làm cột buồm cho những chuyến hải trình tiếp theo.

Địa danh này được giải thích là "năm vết thương của Chúa cứu thế", vì ở đây có 5 ngọn núi nằm liền kề nhau với những chỗ trũng thấp (brèche). Nó là tín hiệu vui đối với các nhà hàng hải sau nhiều ngày lênh đênh trên biển, báo hiệu một vùng đất mới. Năm ngọn núi đó là: núi Nhỏ, núi Lớn, núi Nứa, núi Dinh, núi Bà Rịa. Trong các bản đồ của Bồ Đào Nha thế kỷ 16-18 đều ghi Vũng Tàu với một tên gọi thống nhất là Cinco Chagas. Sau đó, Maner Vilet, tác giả cuốn hải trình nổi tiếng La Neptune Oriental (Biển phương Đông) đã thế vào bằng địa danh Saint Jacques và được người Bồ Đào Nha chấp nhận, vì đó là tên vị thánh bảo hộ đất nước của họ.

Trong sách Gia Định thành thông chí (1820) của Trịnh Hoài Đức, địa danh Vũng Tàu được chép là Thuyền Úc: "Tục gọi Vũng Tàu, ở về phía đông cách trấn 234 dặm rưỡi. Lưỡi đất phòi ra ngoài biển, càng ra xa càng lớn. Phía bắc bao lấy cửa Tắc Ký, phía nam dựa vào Thát Sơn (núi Gành Rái), che khuất cửa biển Cần Giờ. Thế đất trông rất sung mãn, mặt vũng hướng về tây, lòng vũng to rộng là nơi thu kết các dòng nhỏ của các sông đầm và các ngòi rạch chảy về biển, làm nơi ghe thuyền đến đậu rất yên ổn".

Trong hồi ký của John White, địa danh Vũng Tàu được tác giả nhắc đến với cả hai tên gọi là mũi "Cape St.James" và vịnh "Vung-tau".

Trước đó, Tự vị Annam- Latinh (1772) định nghĩa về "vũng tàu" là "nơi tàu đậu". Hoặc trong quyển từ điển giải thích ngôn ngữ dân tộc bằng chữ quốc ngữ đầu tiên của Việt Nam là Đại Nam quấc âm tự vị (1895) thì "vũng" được giải thích là "chỗ nước đọng lại nhiều, chỗ nước sâu có thể cho tàu thuyền đậu". "Vũng tàu" là "chỗ tàu thuyền đậu". Trong Tiểu giáo trình địa lý Nam kỳ (1875), phần viết về các cửa biển ở tỉnh Biên Hòa, bên cạnh các cửa Lấp (Giếng Bộng), Xích Ram, cửa "Vũng Tàu" có tên chữ Hán là "Thuyền Úc". Như vậy, từ một địa danh Nôm, Vũng Tàu đã được các sử quan nhà Nguyễn "dịch" qua chữ Hán thành Thuyền Úc như đã thấy trong sách Gia Định thành thông chí.

Địa danh Vũng Tàu xuất hiện đầu tiên trong lịch sử với sự kiện diễn ra vào năm 1789 với tư cách đơn vị hành chính là đạo Vũng Tàu.

Trong An Nam đại quốc họa đồ (1838) có ghi một số địa danh lân cận trong khu vực như: "mũi Vịnh Tàu", "cửa Lấp", "mũi Thùi Vân", Địa danh Vũng Tàu lúc này được gọi là "Vịnh Tàu".

Từ thời các chúa Nguyễn ở đây có thủ Vũng Tàu, tồn tại đến thời Gia Long, có một thủ ngữ và một thừa biện. Năm 1788, đặt phong hỏa đài. Năm Minh Mạng thứ 5 (1824) đổi tên thành thủ Phước Thắng .

Trong một bài viết, Nguyễn Hữu Thái cho biết theo sử sách nhà Nguyễn thì Vũng Tàu có tên là Thuyền Áo với nghĩa là "chỗ ven biển mà thuyền lớn đỗ được". Áo là một âm khác của úc, có nghĩa là "khúc sông, vùng biển ăn sâu vào đất liền".

Giờ đây Vũng Tàu không chỉ là một địa danh với hàng trăm năm lịch sử mà đây còn là địa điểm thu hút khách du lịch trong và ngoài nước bậc nhất Nam bộ góp phần phát triển kinh tế du lịch biển ở địa phương nói riêng và cả nước nói chung.

Nguồn: Địa danh Vũng Tàu, tác giả Nguyễn Thanh Lợi đăng trên tạp chí Xưa và nay 5/2013