Gốm Nam Bộ - Dấu ấn Trăm năm

Kể từ mùa xuân Mậu Dần 1698 khi Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh được Chúa Nguyễn Phúc Chu cử vào nam kinh lược, “ lấy đất Nông Nại làm phủ Gia Định, lập xứ Đồng Nai làm huyện Phước Long, dựng dinh Trấn Biên, lập xứ Sài Gòn…” đến nay đã hơn 300 năm. Ba trăm năm với bao biến cố thăng trầm, dấu tích của Sài Gòn xưa đã dần nhạt phai dưới lớp bụi thời gian. “Vật đổi sao dời”, đây đó còn lưu lại một vài ngôi đình, chùa miếu, lăng mộ … đã qua sửa chữa tu bổ nhiều lần dù có làm mất dần nét cổ kính nhưng phần nào còn thể hiện sự lưu tâm gìn giữ. Lần theo sử sách và một vài dấu tích, chúng tôi đi tìm lại một “Sài Gòn Xưa” lâu nay chưa được nhiều người biết đến. Đó là một làng nghề nổi tiếng đã từng góp phần cho sự phát triển của vùng đất này: Xóm Lò gốm.

Nhóm thợ vẽ của Nắng chủ yếu là các bạn gen Z cùng chung đam mê về văn hóa truyền thống và muốn phục dựng những giá trị cũ với hình thức sáng tạo hơn.

Nằm giữa hai con sông Tiền và sông Hậu, Vĩnh Long từ hàng nghìn năm qua đã được bồi đắp bởi lớp phù sa màu mỡ, đỏ ối đến từ dòng sông mẹ Mekong. Những lớp phù sa ấy không chỉ nuôi dưỡng cây trái trĩu cành mà còn ban tặng cho người Vĩnh Long cái “mỏ vàng” là đất sét đỏ – nguyên liệu chính để làm nên các sản phẩm gạch ngói và gốm. Ấy cũng là lý do vì sao người ta thường gọi Vĩnh Long là “Vương quốc đỏ”.

Nói đến gốm sứ Nam Bộ, người ta đã quá quen với các sản phẩm gốm sứ được tráng men bóng loáng và điểm tô họa tiết tinh tế của hai tỉnh Bình Dương và Đồng Nai; song những năm gần đây, với những nỗ lực của bà con tỉnh Vĩnh Long, người ta đã dần quen mặt hơn với cái tên “gốm đỏ Vĩnh Long”.

Gốm Biên Hòa (còn gọi là gốm Đồng Nai) là dòng gốm mỹ nghệ nổi tiếng, phát triển mạnh từ những năm 1923 đến đầu những năm 1960. Ra đời từ trường Mỹ nghệ Biên Hòa và do hai vợ chồng ông bà Robert Balick khai sinh ra trường phái gốm mỹ nghệ này.

Suốt hơn 200 năm hình thành và phát triển, gốm Cây Mai nổi danh như một biểu tượng độc đáo của đất Sài Gòn - Gia Định

Gốm Cây Mai là tên gọi của một dòng gốm nổi tiếng của “xóm Lò Gốm” thuộc vùng đất Sài Gòn xưa. Loại nghệ phẩm này đã có thời gian phát triển rực rỡ trong giai đoạn cuối thế kỷ XIX - đầu thế kỷ XX. Để tiếp nối bài viết về gốm Cây Mai, hôm nay, thư viện số Nguyễn An Ninh sẽ giới thiệu đến bà con đôi nét về những đặc trưng của dòng gốm đặc sắc này.

Đã bao giờ bạn ngước lên những lớp lớp mái ngói của các hội quán người Hoa tại Chợ Lớn và trầm trồ trước một thế giới huyền ảo được tạo nên bởi gốm? Tại Hội quán Tuệ Thành, đặc sắc nhất là hệ thống tiểu tượng chạy theo phần mái đã xuất hiện từ những năm 1908 do hai lò gốm nổi tiếng của người Hoa là Bửu Nguyên và Đồng Hòa thực hiện. Các lò gốm này đều thuộc khu vực Bến Lò Gốm (Chợ Lớn), là những lò chuyên sản xuất đồ gốm Sài Gòn khá nổi tiếng.

Dựa vào danh sách lò gốm và tiệm/chành bản đó gốm sứ ở Chợ Lớn - Sài Gòn từ những năm cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX được ghi chép trong các tài liệu mà theo Nhà nghiên cứu Huỳnh Ngọc Trảng trong công trình viết về Gốm Sài Gòn do NXB Văn Hoá Văn Nghệ ấn hành có đoạn viết

Trong dòng chảy lịch sử, gối tưởng như chỉ là một vật dụng nhỏ bé lại hiện hữu với muôn hình vạn trạng, phản ánh rõ nét những đổi thay trong đời sống và quan niệm thẩm mỹ của con người qua từng thời kỳ. Đặc biệt, dưới thời phong kiến, có một món rất đặc biệt của những gia đình giàu có, quyền thế - chính là gối gốm.

Bạn đọc có bao giờ lắng nghe câu chuyện được kể từ những lớp men óng ánh, từ dáng hình mộc mạc mà ẩn chứa bao tinh hoa của gốm Nam Bộ? Nghề gốm truyền thống đã thấm sâu vào đời sống văn hóa của vùng đất phương Nam, là chứng nhân cho bao thăng trầm lịch sử và lưu giữ những giá trị nghệ thuật độc đáo.

Theo các tài liệu ghi chép lại, gốm Sài Gòn ra đời và phát triển từ đầu thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX gắn liền với dòng chảy lịch sử mở cõi về phương Nam của dân tộc Việt Nam.